Vorige week vrijdag hadden we een overleg gepland staan over onze boekenbeurten en spreekbeurten. Al langer waren we niet helemaal tevreden over hoe we die bij ons op school georganiseerd hebben. Elk leerjaar doet zijn eigen ding en er is niet echt sprake van een opbouw. Ook missen we een duidelijke visie over het doel van zowel de boekenbeurt als de spreekbeurt. Dat moet anders, was het idee.
Tijdens het eerste overleg gingen we aan de slag met de boekenbeurten.
Het vertrekpunt
Eerst even een korte schets hoe we die boekenbeurt tot nu toe vormgeven op de Meent:
Eén keer per jaar houdt elk kind in het eerste deel van het schooljaar een boekenbeurt. Dit gaat over een leesboek naar keuze. De kinderen maken een presentatie en vertellen tijdens de presentatie over: de inhoud van het boek, de schrijver, de hoofdpersonen en waarom ze het boek gekozen hebben. Ze lezen een stukje voor, beantwoorden eventueel vragen van klasgenoten en ontvangen van hen tips en tops. Ze krijgen een ingevuld beoordelingsschema mee naar huis. De boekenbeurt wordt beoordeeld met een woordbeoordeling (deze komt in het eerste rapport).
En deze vorm begint in groep 3 (daar nog zonder beoordeling) en gaat door tot in groep 8. Er is dus geen opbouw en de nadruk ligt op het presenteren.
Tijd voor verandering!
Inspiratie
De eerste trigger kwam voor mij van Twitter. Daar werd een artikel gedeeld uit de Volkskrant geschreven door Jacques Vriens. Red de boekbespreking! Hierin stelt hij de klassieke boekbespreking, zoals wij die dus doen, ter discussie. Het gaat in deze vorm meer om de presentatie en dat levert voor veel kinderen (en ouders) onnodig veel stress op. Daarnaast voegt het niet veel toe aan het bevorderen van het leesplezier, sterker nog, de boekenbeurt wordt gezien als een verplicht nummer en kinderen gaan met tegenzin aan de slag.
Dit verhaal sloot aan bij mijn eigen ervaring: mijn oudste zoon was een enorm leesmonster, hoe dikker de boeken hoe fijner hij het vond. Tot hij op de middelbare school ineens van alles ‘moest’ met die boeken. Ten eerste mocht hij niet zomaar elk boek lezen voor zijn lijst en ten tweede werd er van alles verwacht: een verslag, een oordeel, een mening. Hij vond het helemaal niks en hij is gestopt met lezen.
Aan het begin van het overleg kwam één van de collega’s met een artikel over het ‘Vragenspel’ van Aidan Chambers. Kijk vooral ook naar de lezing die vooraf ging aan de workshop die hij later aan dezelfde groep gaf. Een ander artikel, Over boeken gesproken, gaat uitgebreid in op het principe ‘Praten over boeken’. Hierin komen ook verschillende categorieën van vragen aan bod: vragen om samen betekenis op te bouwen en vragen om de interactie tussen leerlingen te bevorderen.
Nieuw aanpak
Op basis van deze informatie zijn we gekomen tot het volgende doel voor de boekenbeurt: elkaar enthousiasmeren over boeken / leesplezier / leesbevordering / leeservaringen delen / je mening durven geven over een boek (zonder oordeel). Dus zonder (PowerPoint) presentatie! We zullen nog steeds een planning maken zodat de leerlingen weten wanneer ze aan de beurt zijn. Het gaat anders heten, in plaats van de nadruk te leggen op het presenteren, leggen we de nadruk op het praten over boeken. Van boekenbeurt naar boekgesprek. De leerling die ‘de beurt’ heeft zit, samen met de rest van de groep, in de (snelle*) kring. En dus niet staand voor de groep naast het bord. De leerling laat het boek zien, vertelt wie de schrijver is en eventueel de illustrator. Vertelt in het kort waar het boek over gaat en leest een kort stukje voor. Dat stukje is wel bewust gekozen, stel jezelf de vraag: welk stukje wil ik de klas laten horen?
Deze hele inleiding mag niet veel langer duren dan 5 minuten. Dan volgt er een gesprek over het boek. Hiervoor kunnen de vragenkaartjes van Chambers gebruikt worden. Deze vragenkaartjes zijn geen doel op zich. Het doel is een gesprek over het boek en welke kant dat gesprek opgaat hangt af van de input van de kinderen. Stel bijvoorbeeld ook eens de vraag aan een ander kind, gebruik daarvoor de vragen die interactie tussen de leerlingen bevorderen.
De vragen op de kaartjes zijn opbouwend naar moeilijkheidsgraad van A naar C. De D-vragen gaan over gedichten en passen misschien wat meer bij de bovenbouw.
Stel vooral géén waarom-vragen. In het laatste artikel staat het als volgt:
Een paar vragen zijn daarbij taboe, omdat ze ontmoedigend zijn, zoals de waaromvraag: ‘Waarom vond je het boek mooi?’, ‘Waarom vond je het boek niet leuk?’ Leerlingen kunnen hier niet veel mee. Ze reageren dan bijvoorbeeld met ‘Omdat het saai is’ of ‘Nou gewoon, ik vond het spannend, met die …’ of ‘Omdat het grappig is’. De waaromvraag kan bedreigend overkomen: leerlingen krijgen het gevoel dat ze zich moeten verdedigen of dat ze overhoord worden. De waaromvraag is ook te groot, te allesomvattend. In een paar zinnen kun je niet uitleggen waarom je een boek mooi of niet mooi vond.
(Over boeken gesproken, uitgave van stichting Lezen)
Bovendien, zegt Chambers, levert het zo weinig op: ‘Goed praten over een boek is pas mogelijk als je op een punt kunt beginnen of met een detail waarover iets te zeggen valt.’
Bij de groepen 1/2 komt de nadruk te liggen op vrijblijvendheid: stimuleer de kinderen om te vertellen over een boek dat ze hebben ‘gelezen’. Zonder agenda, gewoon even aandacht voor dat kind met zijn/haar boek. Hoe vaker hoe liever. Vanaf groep 3 wordt het boekgesprek geïntroduceerd, met vragen passend bij de ontwikkeling van de kinderen (bijvoorbeeld starten met de A-vragen). De eigen leerkracht is prima in staat om een gesprek te voeren op zo’n manier dat het aansluit bij de kinderen in de groep.
We willen trouwens in alle groepen ruimte creëren voor spontane boekpromotiemomentjes. Vraag elke dag even, aan het einde van het leeskwartiertje, of iemand iets wil vertellen over het boek dat hij/zij aan het lezen is. Een grappige of mooie zin, een verdrietige gebeurtenis of een mooie illustratie. Dat kan de leerkracht trouwens ook zelf doen. Lees een zin voor uit het boek dat je zelf aan het lezen bent tijdens het leeskwartiertje, en vertel waarom deze zin je aanspreekt.
Over de rol van de leerkracht hebben we ook iets afgesproken: de leerkracht trapt het boekgesprek elk schooljaar af! De leerkracht leest een boek passend bij de leeftijd van de kinderen en tijdens het eerste gesprek staat dit boek centraal. Dat is niet voor iedereen een vanzelfsprekende opgave, er zullen collega’s zijn die niet of nauwelijks lezen, laat staan boeken passend bij hun eigen doelgroep. Toch vinden we het belangrijk dat dit gedaan wordt. Leerlingen zien hoe het gesprek verloopt, ze kunnen zich er beter een beeld van vormen en het zou stress voor het boekgesprek weg moeten nemen.
Ik ben dol op lezen, en met name boeken die geschikt zijn voor de bovenbouw, dus voor mij zou dat geen enkel probleem zijn.
Oh ja, misschien wel het belangrijkste: er wordt géén beoordeling gegeven. Niet op papier en niet in de vorm van een letter of cijfer. Tijdens het gesprek draait het om beleving, er is geen goed of fout. Door er geen beoordeling aan te koppelen, zal het boekgesprek minder lading krijgen waardoor het plezier in het praten over en het lezen van boeken meer kans krijgt.
Wordt vervolgd
Hier eindigt het verhaal natuurlijk niet. We zullen deze aanpak een tijdje moeten uitvoeren en dan evalueren en bijschaven waar nodig.
Ik ben vreselijk benieuwd naar de reacties van de collega’s én van de leerlingen. Ik vind het bijna jammer dat ik geen eigen groep meer heb, ik zou het geweldig vinden om op deze manier met de kinderen over boeken te kunnen praten!
En in het nieuwe schooljaar gaan we weer in overleg over de spreekbeurten. Kijken welke doelen we daaraan willen koppelen, hoe we daar lijn in kunnen aanbrengen en hoe we ervoor kunnen zorgen dat het aantrekkelijk blijft, tot in groep 8, om een spreekbeurt te mogen houden.
* snelle kring: laat de tafeltjes staan en laat alle kinderen zo gaan zitten dat ze elkaar aan kunnen kijken. Dat betekent dat de kinderen in het midden met hun stoel naar de buitenkant van de kring gaan zitten.
Bronnen:
Jacques Vriens in de Volkskrant: Red de boekbespreking
Praten over boeken volgens Aidan Chambers
Lezing van Aidan Chambers
Workshop van Aidan Chambers
Over boeken gesproken, stichting Lezen
De vragenkaartjes